نصف جهان: حفاري چاه‌ عميق براي بهره‌برداري از آب‌هاي ژرف در فلات مرکزي به عنوان يکي از راه‌حل‌هاي پايان مشکلات ناشي از خشکسالي مطرح مي‌شود، موضوعي که کارشناسان نسبت به آن نظرات متفاوتي دارند. به اعتقاد برخي کارشناسان ميلياردها مترمکعب آب در اعماق زمين از جمله در بخش‌هايي از فلات مرکزي ايران ذخيره شده است که با حفر چاه عميق براي دستيابي به آب ژرف در استان سيستان و بلوچستان، اصفهان را کانديداي خوبي براي حفر دومين چاه ژرف در کشور عنوان مي‌کنند.

مدير دفتر برنامه‌ريزي آب شرکت آب منطقه‌اي اصفهان در گفتگو با «تسنيم»، در پاسخ به اينکه آيا امکان استحصال آب‌هاي ژرف در استان وجود دارد يا خير، اظهار کرد: وزارت نيرو از چند سال پيش درگير موضوع آب‌هاي ژرف شده و قرار بود با مشارکت معاونت علمي و فناوري رياست‌جمهوري اقداماتي در اين خصوص انجام شود که اين معاونت به صورت جداگانه در سيستان و بلوچستان اقدامات اکتشافي انجام داد و نتايجي نيز در رسانه‌ها منتشر شد که البته همان زمان شبهاتي به آن وارد شد.

بابک ابراهيمي ادامه داد: زماني که محسن مهرعليزاده، استاندار اصفهان بود تمايل داشت اين کار به طور مستقل در استان اصفهان نيز انجام شود و ما به عنوان شرکت آب منطقه‌اي اصفهان با مشاوري که در سيستان و بلوچستان کار مي‌کرد وارد مذاکره شديم تا شرايط اصفهان را بررسي کند، اما در همان زمان وزير نيرو در نامه‌اي به وزير کشور استانداران را از ورود مستقل به اين موضوع استراتژيک منع کرد و تنها وزارت نيرو آن هم در رده ستاد در حال مطالعه درباره آب‌هاي ژرف است.

به گفته مدير دفتر برنامه‌ريزي آب شرکت آب منطقه‌اي اصفهان در اين مطالعات کشور به چند بخش تقسيم شده که اين موضوع بيشتر به فلات مياني و شرق کشور برمي‌گردد و اقداماتي نيز با همکاري مشاور روسي در حال انجام است که البته نتايج آن منتشر نشده است.

وي آب ژرف را موضوع پيچيده‌اي دانست و گفت: انواع آب‌هاي مختلف مانند آب‌هاي گسلي، کارستي و درزي و شکافدار را تحت عنوان کلي آب‌هاي ژرف دسته‌بندي مي‌کنند در حالي که اينها با هم متفاوت است. براي مثال آب‌هاي فسيلي تجديدپذير نيستند و مانند عربستان و ليبي، چند صباحي از آن استفاده مي‌کنند و از بين مي‌رود.

ابراهيمي با بيان اينکه با اين تفاسير در استان اصفهان مجوز مطالعه نداديم و وضعيت آب‌هاي ژرف در استان چندان شناخته‌شده نيست، تصريح کرد: مطمئن هستيم که صحبت‌ها درباره اينکه زير زمين درياي آب است و چند ده يا چند صد سال آب استان را تأمين مي‌کند گزافه‌گويي است اما براي اظهارنظر دقيق نياز به مطالعاتي تحت عنوان آب ژرف داريم که تا کنون انجام نشده است.

وي در پاسخ به اينکه آيا در کشورهاي توسعه‌يافته سابقه استحصال آب ژرف وجود دارد، بيان کرد: کشورهاي پرآب به سراغ اين موضوع نمي‌روند و کشورهاي کم‌آب روي اين موضوع سرمايه‌گذاري کرده‌اند. به هر حال احتمال اينکه آب‌هايي در اعماق و تحت عنوان آب تجديدپذير وجود داشته باشد، هست اما اينکه کيفيت آن چطور است مشخص نيست.

به گفته مدير دفتر برنامه‌ريزي آب شرکت آب منطقه‌اي اصفهان، به موازات بحث درباره آب‌هاي ژرف بحث ديگري مطرح شده مبني بر اينکه درست است که آب‌هاي ژرف در عمق زمين قرار دارد اما از طريق شکاف‌ها و گسل‌هاي عميق از ارتفاعات تغذيه شده و اين درزها آب را کاناليزه کرده و اين آب از زير زمين اصفهان خارج شده و در منطقه ديگري تخليه مي‌شود، اما اينها در حد حرف است و اثبات آن سخت است و ابعاد مطالعات بايد خيلي زياد باشد.

وي خاطرنشان کرد: افرادي که در اين خصوص صحبت مي‌کنند تأکيد دارند که اين آب تجديدپذير است و در حال حاضر از استان خارج مي‌شود و در درياي عمان و خليج‌فارس تخليه مي‌شود اما نمي‌توان با قاطعيت درباره آن حرف زد و وجود اين گسل‌ها در حد گمانه‌زني است و نياز به مطالعه دارد. اينکه بگويند فلان مقدار آب زير زمين وجود دارد و تنها بايد بودجه اختصاص داده و چاه بزنيم تا اينقدر آب استحصال کنيم، اصلاً چنين ارقامي هيچ‌جا وجود ندارد و چنين مطالعه‌اي هم انجام نشده است.

ابراهيمي مطالعات ژئوفيزيک را نيازمند صرف هزينه بالا دانست و اظهار کرد: حفاري چاه‌هاي شناسايي که عمقي بين 700 تا 1000 در نقاطي که فکر مي‌کنيم آب وجود دارد نيز هزينه زيادي مي‌برد و تازه شايد يکي از آنها به آب برخورد کند تا سپس با نصب تجهيزات و پمپ اين آب را از عمق 1000 متري به سطح زمين بياوريم و کيفيت آن هم مهم است. همچنين مشخص نيست اين چاه چند سال به ما آب مي‌دهد.

وي با اشاره به ادعاي دست‌اندرکاران استحصال آب ژرف در سيستان و بلوچستان مبني بر اينکه مخزن آب کشف‌شده آنقدر بزرگ است که تا 2000 سال آب منطقه را تأمين مي‌کند، گفت: اينها حرف‌هاي چندان مستندي نيست و نمي‌توان خيلي روي آن حساب باز کرد. نتايج اين کار معاونت علمي و فناوري رياست جمهوري در سيستان در همان زمان بازتاب زيادي در رسانه‌ها يافت اما زماني که دستگاه‌هاي علمي‌تر ورود کردند سر و صداها خوابيد.

■■■

رئيس اداره محيط زيست انساني اداره‌کل محيط زيست استان اصفهان نيز در اين خصوص به «تسنيم» گفت: بحث دستيابي به آب‌هاي ژرف در استان اصفهان چندان مطرح نيست چون اين آب‌ها بيشتر در مناطق شمالي و جنوبي کشور وجود دارد. البته مطالعه در اين خصوص در حيطه وزارت نيرو و شرکت آب ‌منطقه‌اي است اما اين آب‌ها در عمق 500 تا 3000 متري زمين قرار دارد و منشأ آنها نيز فسيلي يا گسلي است که چرخه افقي يا عمودي دارد.

حميرا صفي‌قلي با تأکيد بر تجديدناپذير بودن آب‌هاي ژرف افزود: به همين دليل اين آب‌ها جزو منابع استراتژيک هستند و تنها در زمان اضطرار بايد از آنها استفاده شود.

به گفته وي آب‌هاي ژرف مانند ساير منابع آبي اکوسيستم دارند و چرخش آب است که اين اکوسيستم را حفظ مي‌کند تا تبادل حرارت و تبادل مواد غذايي در اين چرخه انجام شود. در واقع اگر از آب‌هاي ژرف بهره‌برداري شود بايد وضعيت آن رصد شود تا مطمئن شويم اين چرخش تداوم دارد.

رئيس اداره محيط زيست انساني اداره‌کل محيط زيست استان اصفهان آلودگي به مواد نفتي يا مواد فرسايش‌يافته و هچنين گردوغبار را از مشکلات منابع آب زيرزميني دانست. وي البته تأکيد کرد که اين صحبت‌ها در حد تئوري است و کار تجربي در زمينه آب‌هاي ژرف يا فسيلي در ايران به عمل نيامده است.

وي در پاسخ به اينکه آيا برداشت آب ژرف مي‌تواند مشکلاتي مانند فرونشست زمين را در پي داشته باشد، گفت: فرونشست مربوط به برداشت آبخوان‌هاي زيرسطحي و چاه‌هاي کشاورزي با عمق 50 تا 300 متر است اما استحصال آب‌هاي ژرف نياز به صرف هزينه بسيار بالاتر و رفتن به عمق بسيار بيشتري دارد.